ΑΚΡΟΣ ΠΟΥΣ

Άκρος πούς: συνήθεις παραμορφώσεις& κατασκευαστικές ιδιομορφίες

‘ Όταν το πόδι ακουμπά στο έδαφος όλα αλλάζουν! ‘

Ως άκρος πους ορίζεται  η περιοχή από την ποδοκνημική (ΠΔΚ) άρθρωση (‘αστράγαλος’) μέχρι τα δάκτυλα. Αποτελεί ίσως το σημαντικότερο κομμάτι της κινητικής αλυσίδας του κάτω άκρου. Λειτουργεί ως τελικός αποδέκτης των εφαρμοζομένων δυνάμεων τόσο από το έδαφος προς το σώμα όσο και αντίστροφα. Η συνεισφορά του στην κατανομή των πιέσεων σε όλο το σώμα είναι καθοριστική.

Ο άκρος πους απαρτίζεται περίπου από 26 οστά, 100 συνδέσμους και 32 αρθρώσεις. Έχει την μοναδική ιδιότητα να μετατρέπεται από εντελώς εύκαμπτο σύστημα σε εντελώς άκαμπτο κατά την διάρκεια κάθε βηματισμού που πραγματοποιούμε. Κατά τον κύκλο βάδισης στην φάση πρόσκρουσης του ποδιού στο έδαφος αποκτά ελαστικότητα που του επιτρέπει να απορροφά τα φορτία που ασκούνται από το έδαφος. Κατά την φάση προώθησης το πόδι μετατρέπεται σε έναν άκαμπτο μοχλό ο οποίος προωθεί το σώμα προς τα εμπρός. Συνολικά θα λέγαμε ότι όλη η εμβιομηχανική του ανθρωπίνου σώματος καθορίζεται από την συμπεριφορά του άκρου ποδός.

Το πόδι παρουσιάζει αρκετές ιδιομορφίες οι οποίες είναι αποτέλεσμα είτε κατασκευαστικών ιδιαιτεροτήτων είτε παρατεταμένων επιβαρύνσεων. Αυτές οι ιδιαιτερότητες επηρεάζουν την κατανομή φορτίων τόσο στον άκρο πόδα όσο και στην υπόλοιπη κινητική αλυσίδα: γόνατο, ισχίο, λεκάνη, οσφυϊκή μοίρα σπονδυλικής στήλης κτλ.

Οι κυριότερες εξ αυτών είναι οι ακόλουθες:

• Υπερπρηνισμός- υπτιασμός ή υποπρηνισμός (overpronation-supination or underpronation): Αφορά στην υπαστραγαλική άρθρωση. Πρόκειται για αποκλίσεις στον άξονα έλξης του Αχιλλείου σε σχέση με τον οπίσθιο πόδα. Ο υπερπρηνισμός& υπτιασμός του άκρου πόδα συνοδεύονται από στροφή της πτέρνας είτε προς τα έσω (υπερπρηνισμός) είτε προς τα έξω (υπτιασμός). Συχνά ο υπερπρηνισμός περιγράφεται ως βλαισοποδία και ο υπτιασμός ως ραιβοποδία αλλά στην πραγματικότητα οι δύο αυτές παθήσεις συχνά συνυπάρχουν αλλά δεν ταυτίζονται.
• Βλαισοποδία- ραιβοποδία (foot valgus- varus): Πρόκειται για παραμόρφωση του άκρου ποδός με το έσω σφυρό να πέφτει προς τα μέσα (στην βλαισοποδία) και το έξω σφυρό προς τα έξω (στην ραιβοποδία). Σχετίζονται με συνδεσμική χαλαρότητα του έσω και του έξω πλαγίου συνδέσμου αντίστοιχα.
• Πλατυποδία (flat foot): Πρόκειται για ελάττωση του ύψους της ποδικής καμάρας (foot arch). Επηρεάζει πρωτογενώς την λειτουργία του άκρου ποδιού. Σε βαριές περιπτώσεις παρατηρείται πλήρης κατάργηση της επιμήκους (και της εγκάρσιας) ποδικής καμάρας με αποτέλεσμα το πόδι να πατάει με την εσωτερική επιφάνεια. Διαχωρίζεται κλινικά σε χαλαρή και δύσκαμπτη πλατυποδία. Η χαλαρή πλατυποδία έχει καλύτερη πρόγνωση καθώς λειτουργικά δεν επηρεάζει την λειτουργία του άκρου ποδός αφού σε συνθήκες φόρτισης η ποδική καμάρα σχηματίζεται, κάτι που δεν συμβαίνει στην δύσκαμπτη πλατυποδία. Κλινικά ο διαχωρισμός γίνεται με στήριξη στα δάκτυλα και παρατήρηση της αλλαγής του σχήματος της ποδικής καμάρας. Η εμφάνιση πλατυποδίας στα παιδιά είναι πολύ συνηθισμένη λόγω της χαλαρότητας των αρθρώσεων και των συνδέσμων τους. Ωστόσο, αυτή η κατάσταση είναι φυσιολογική και διορθώνεται μόνη της με την σκελετική ωρίμανση.

Ανατομικά το πόδι διαμορφώνεται από δύο καμάρες (κατ’ άλλους από τρεις): την επιμήκη και την εγκάρσια. Η επιμήκης καμάρα εκτείνεται σε ένα τρίγωνο μεταξύ της άκανθας της πτέρνης και των κεφαλών του 1^ου και 5^ου μεταταρσίου. Η επιμήκης καμάρα θα μπορούσε να διαχωριστεί σε έσω και έξω επιμήκη.

• Βλαισός μέγας δάκτυλος (hallux valgus): Πρόκειται για απόκλιση προς τα έσω του μεγάλου δακτύλου του ποδιού η οποία συμβαίνει στην βάση της μεταταρσοφαλαγγικής άρθρωσης. Συχνά το αποκαλούμε ‘κότσι’. Υπάρχει παραμόρφωση της άρθρωσης αλλά και των πέριξ ιστών (πάχυνση αρθρικού θύλακα και συνδεσμικών στοιχείων). Υπάρχει σαφής κληρονομική προδιάθεση για την εμφάνιση του βλαισού μεγάλου δακτύλου. Ωστόσο, τα στενά υποδήματα επιδεινώνουν την κατάσταση. Επίσης, ανατομικές ιδιομορφίες όπως η μη φυσιολογική πρόσφυση του οπισθίου κνημιαίου τένοντα και αφύσικα μακρύ μεγάλο δάκτυλο επηρεάζουν αρνητικά. Πέραν του αισθητικού μέρους μεγάλη γωνίωση του μεγάλου δακτύλου προκαλεί λειτουργικά προβλήματα και πόνο. Η χειρουργική αντιμετώπιση δεν έχει απόλυτη ένδειξη αλλά σε δύσκολες περιπτώσεις αποτελεί την τελευταία λύση. Η επιλογή ‘ανοικτών’ υποδημάτων και η χρήση τοπικών βοηθημάτων (βλ. νάρθηκες απαγωγής δακτύλων) σε συνδυασμό με την κατασκευή ορθωτικών πελμάτων με την χρήση πελματογράφου αποτελούν την θεραπεία εκλογής.
• Κοιλοποδία ή υψηλές καμάρες (pes cavus): Η κοιλοποδία -ή αλλιώς οι υψηλές ποδικές καμάρες- εμφανίζεται σε περιπτώσεις όπου η επιμήκης καμάρα του ποδιού είναι υπέρμετρα υψηλή με αποτέλεσμα το πόδι να γίνεται πολύ δύσκαμπτο. Οι κραδασμοί της βάδισης και των αθλητικών δραστηριοτήτων δεν απορροφώνται ικανοποιητικά με αποτέλεσμα την εμφάνιση τραυματισμών υπέρχρησης. Παρατηρούνται μυικές ανισορροπίες όπως αδυναμία του προσθίου κνημιαίου βραχύ περονιαίου με συνακόλουθη αύξηση της δύναμης του οπισθίου κνημιαίου και του μακρού περονιαίου. Επίσης, υπάρχει αστάθεια της ποδοκνημικής (ΠΔΚ) με συνέπεια την συχνότερη εμφάνιση διαστρεμμάτων.

Η κοιλοποδία μπορεί να είναι κληρονομική (συγγενής) αλλά σε κάποιες περιπτώσεις προκαλείται από νευρολογικές παθήσεις (Charcot- Marie- Tooth syndrome, πολιομυελίτιδα, πολυνευροπάθεια, εγκεφαλική παράλυση κτλ), ρευματικές παθήσεις (ρευματοειδής ή ψωριασική αρθρίτιδα κτλ) ή από χρήση μη ανατομικών υποδημάτων. Συνοδεύεται από υπτιασμό της πτέρνας. Η χρήση σωστών υποδημάτων καθώς και η τοποθέτηση των κατάλληλων ορθωτικών πελμάτων βοηθά το πόδι να απορροφά τις ασκούμενες δυνάμεις με τον βέλτιστο τρόπο. Επίσης, ενδεδειγμένο ασκησιολόγιο και η ιδιοδεκτική επανεκπαίδευση βοηθά στην τοπική σταθεροποίηση και, άρα, στην ελαχιστοποίηση των συμπτωμάτων.

• Γαμψοδακτυλία (claw foot): Η γαμψοδακτυλία είναι μόνιμη καμπτική παραμόρφωση δύο άπω φαλάγγων του ποδιού. Επηρεάζει τα τέσσερα δάκτυλα, εκτός του μεγάλου. Εκτός από πόνο η περιοχή εμφανίζει ερυθρότητα (κοκκίνισμα) στην ραχιαία επιφάνεια των πασχόντων δακτύλων λόγω πίεσης από το παπούτσι. Τα αίτια εμφάνισης της γαμψοδακτυλίας είναι αντίστοιχα με αυτά της κοιλοποδίας (βλ. κοιλοποδία). Η τοποθέτηση ειδικών επικαλίων, ναρθήκων και η χρήση ορθωτικών πελμάτων βελτιώνουν την κατάσταση.
• Σφυροδακτυλία (hammer toe): Στην σφυροδακτυλία υπάρχει κάμψη της πρώτης φαλαγγοφαλαγγικής άρθρωσης και έκταση της δεύτερης. Αναπτύσσεται επώδυνος κάλος στην ραχιαία επιφάνεια της ‘ανυψωμένης’ φαλαγγοφαλαγγικής άρθρωσης αλλά και στην άκρη του δακτύλου. Τα αίτια εμφάνισης της γαμψοδακτυλίας καθώς και η αντιμετώπισή της είναι αντίστοιχα με αυτά της λοιπών παραμορφώσεων του ποδιού (βλ. κοιλοποδία, γαμψοδακτυλία& βλαισό μεγάλο δάκτυλο).
• Πληκτροδακτυλία (mallet toe): Πρόκειται για κάμψη της περιφερικής (άπω) φάλαγγοφαλαγγικής άρθρωσης των δακτύλων με φυσιολογική ευθυγράμμιση των άλλων δύο. Αντιμετωπίζεται όπως οι ανωτέρω παραμορφώσεις.
• Κότσι του ράφτη (tailor’s bunion ή bunionette): Πρόκειται για ‘κότσι’ του 5^ου δακτύλου. Παρατηρείται απόκλιση της μεταταρσοφαλαγγικής άρθρωσης (βάσης) του 5^ου δακτύλου του ποδιού. Και αυτή η παραμόρφωση σχετίζεται με κληρονομική προδιάθεση και στενά υποδήματα. Αντιμετωπίζεται όπως οι ανωτέρω παραμορφώσεις.
• Κυρτοδακτυλία (curly toe): Ως κυρτοδακτυλία περιγράφεται η κάμψη και προσαγωγή ενός (συνηθέστερα) δακτύλου. Τα 3 μικρότερα δάκτυλα επηρεάζονται πιο συχνά. Για την πάθηση αυτή συνήθως ευθύνονται συγκάμψεις στον μακρό και τον βραχύ καμπτήρα των δακτύλων. Αντιμετωπίζεται όπως οι ανωτέρω παραμορφώσεις.
• Κλινοδακτυλία (deviated toe): Πρόκειται για την απόκλιση ενός ή περισσοτέρων δακτύλων είτε σε θέση ραιβότητας είτε βλαισότητας. Αντιμετωπίζεται όπως οι ανωτέρω παραμορφώσεις.
• Χιασμός δακτύλων (crossover toe): Είναι η παραμόρφωση ραιβότητος της μεταταρσοφαλαγγικής άρθρωσης. Συνήθως επηρεάζει το 2^ο δάκτυλοτο οποίο ‘καβαλάει’ το μεγάλο δάκτυλο. Αυξημένη πίεση στην κεφαλή του 2^ου μεταταρσίου ίσως ευθύνεται για την μηχανική αυτή παραμόρφωση. Αντιμετωπίζεται όπως οι ανωτέρω παραμορφώσεις.